Beschrijving witte neushoorn

Leefgebied

Oorspronkelijk waren noordelijke witte neushoorns inheems in het noordwesten van Oeganda, het zuiden van Tsjaad, het zuidwesten van Soedan, het oostelijke deel van de Centraal Afrikaanse Republiek en het noordoosten van de Democratische Republiek Congo. De zuidelijke witte neushoorns waren inheems in heel Zuid-Afrika.

De huidige leefgebieden van deze ondersoorten zijn echter veel kleiner. Noordelijke witte neushoorns kwamen alleen nog voor in de Democratische Republiek Congo maar zijn echter bijna uitgestorven. Het laatste mannetje, Sudan genaamd, overleed in 2018. Er leven nog twee vrouwtjes, Najin en Fatu. Zij maken nog wel eitjes aan, maar het was niet gelukt hen zwanger te maken. In 2019 is het onderzoekers echter gelukt twee embryo's te maken. Met hulp van een draagmoeder wordt geprobeerd om alsnog jongen te krijgen.

Zuidelijke witte neushoorns leven alleen nog in Botswana, Namibië, Swaziland, Zimbabwe, Ivoorkust, Kenia en Zambia. Er leven ook populaties in beschermde gebieden, zoals het Nationaal Park Kruger in Zuid-Afrika, het Mlilwane Wildlife Sanctuary in Swaziland, het Nationaal park Murchison Falls in Oeganda en het Nationaal Park Meru in Kenia.

Typische habitats voor witte neushoorns zijn dichte bossen, savannes en bossen met grasachtige open plekken. Ze leven meestal in de buurt van water omdat ze over het algemeen twee keer per dag drinken. Witte neushoorns worden 's ochtends dan ook vaak aangetroffen in de buurt van rivieroevers. Naarmate de temperatuur stijgt, trekken ze naar meer schaduwrijke gebieden zoals dichte bossen of halverwege berghellingen.

Uiterlijk

Witte neushoorns zijn één van de grootste op het land levende zoogdieren. Een volwassen dier weegt ongeveer 1000 tot 3600 kg. In vergelijking tot hun lichaamsgrootte hebben ze relatief kleine ogen. Ze hebben brede lippen en een lange nek met een bult. Ze hebben twee hoorns van ongelijke grootte. De langste hoorn die men ooit heeft gemeten was 1660 mm lang. De grote hoorn is langer en dunner bij vrouwtjes. De kleine hoorn kan tot 550 mm lang worden.

De kop-romplengte, dus exclusief de staart, is 3,35 tot 3,77 m. De lengte van de staart van witte neushoorns varieert van 57 tot 77 cm. De gemiddelde schouderhoogte bedraagt 1,71 tot 2,85 m, terwijl hun gemiddelde omtrek tussen de 2,01 en 2,20 m ligt.

Witte neushoorns hebben een lichtgrijze huid die dicht en taai is en ze hebben plaatvormige plooien. De buitenste huidlaag (epi­der­mis) van witte neushoorns is 1 mm dik en de lederhuid (dermis) is gemiddeld 18 mm dik. Ze hebben hypsodonte tanden. Bovendien hebben ze een platte brede bek om goed mee te kunnen grazen. 

Bij de geboorte wegen ze 40 tot 60 kg en bedraagt de kop-romplengte 0,50 tot 0,65 m. De hoorns zijn pas zes weken na de geboorte zichtbaar, wanneer de zwarte membranen die de hoorns bedekken eraf vallen. Drie maanden na de geboorte is er lichaamsbeharing te zien.

Noordelijke witte neushoorns zijn kleiner in gewicht en lichaamslengte dan zuidelijke witte neushoorns. Bij beide ondersoorten zijn vrouwtjes iets kleiner dan mannetjes. Een kenmerk dat deze twee ondersoorten van elkaar onderscheidt, is de lichaamsbeharing, De zuidelijke ondersoort heeft namelijk minder lichaamsharen dan de noordelijke ondersoort.

Voortbeweging

Witte neushoorns kunnen met een snelheid van 24 km/uur rennen en kunnen gedurende korte tijd zelfs snelheden tot 40 km/uur halen.

Een veel voorkomend gedrag van witte neushoorns is de manier waarop ze reageren op roofdieren, zoals aanvallen van leeuwen. Alle witte neushoorns rennen zo dat één van de achterpoten continu de grond raakt en zetten hun voorpoten in de richting waar andere neushoorns tijdens de vlucht naar toe rennen.

Wetenswaardigheden

  • Witte neushoorns worden zo niet genoemd omdat ze 'wit' zijn, maar omdat hun gezicht 'breed' is wat in het Engels "wide" is. Dit is dus eigenlijk een verkeerde vertaling.
  • De levensduur van witte neushoorns verschilt tussen in gevangenschap levende dieren en in het wild levende dieren. In het wild is de gemiddelde levensduur van zowel mannetjes als vrouwtjes 39 tot 43 jaar.
  • De oudste noordelijke witte neushoorns in gevangenschap werd 30 jaar en 3 maanden. Evenzo is de maximale bekende levensduur van de zuidelijke ondersoort in gevangenschap 30 jaar.
  • De meeste neushoorns sterven echter op onnatuurlijk wijze door menselijke stroperij. Andere oorzaken van de dood van witte neushoorns zijn verdrinking, vast komen te zitten in modder, van kliffen vallen en bosbranden.

Voedsel in de natuur

Witte neushoorns zijn strikte herbivoren. Hun voedsel bestaat voornamelijk uit korte grassen waaronder Panicum, Urochloa en Digitaria, die vaak worden aangetroffen in schaduwrijke graslanden.

Met behulp hun brede lippen kunnen ze enorme hoeveelheden gras eten. Daarom worden ze vaak de grootste echte grazer van de wereld genoemd.

Ze eten ook fruit, evenals de bladeren, stengels, zaden, noten en bloemen van bomen.

Pasgeboren kalveren drinken de eerste twee tot drie weken na de geboorte alleen moedermelk. Na twee weken leren ze van hun moeder om zacht en sappig gras en andere vegetatie te eten. Na vier tot vijf maanden beginnen ze hetzelfde te eten als hun moeder. Als ze 12 maanden oud zijn worden ze gespeend.

Gedrag

Witte neushoorns zijn over het algemeen niet agressief. Vrouwtjes met jonge kalveren zijn echter agressiever dan de mannetjes en andere vrouwtjes omdat ze hun kalveren moeten beschermen.

Een veel voorkomende gedrag is het in de zomer nemen van modderbaden en in de winter het nemen van zandbaden. Witte neushoorns baden zelden in het water.

Het zijn dag- en schemerdieren maar dit verschilt per seizoen. In de winter zijn ze meer overdag actief. In de zomer zijn ze in vooral actief tussen 5 en 9 uur 's ochtends en tussen 3 en 7 uur 's middags. Hierdoor vermijden ze 's zomers de hoge temperaturen.

Witte neushoorns migreren tijdens de verschillende seizoenen niet. De mannetjes vechten soms om hun territorium waarbij verslagen mannetjes vaak naar een ander territorium verhuizen. Mannetjes urineren om de grenzen van hun territorium af te bakenen en verlaten hun territorium alleen als ze water gaan drinken. Witte neushoorns delen hun territorium zelden met andere neushoorns. 

Dominante witte neushoorns hebben hun eigen niet-overlappende territorium. Het territorium van een mannetjes is meestal 0,75 tot 13,80 vierkante kilometer, terwijl dat van een vrouwtje 6 tot 8 vierkante kilometer in beslag neemt.

Ze kennen een hiërarchie in dominantie, waarbij sterkere neushoorns een groter territorium bezetten. Tijdens droge seizoenen hebben ze meestal een groter territorium omdat ze dan verder moeten lopen om voedsel te vinden dan in natte seizoenen.

Witte neushoorns communiceren met behulp van verschillende geluiden waarbij die van mannetjes luider zijn dan die van vrouwtjes. Tijdens onderlinge gevechten van mannetjes grommen en snuiven ze. Vrouwtjes laten een laag, luid geblaat horen terwijl ze vechten met andere vrouwtjes en tijdens confrontaties met mannetjes. Jongen maken hijgende, zeurende en piepende geluiden wanneer ze hun moeder kwijt zijn.

Ze maken ook vaak norse piepende geluiden tijdens achtervolgingen en bij het verdedigen laten ze gegrom horen. Bij het naderen van vrouwtjes laten de mannetjes vaak kloppende geluiden horen.

Witte neushoorns zijn bijziend, maar ze kunnen uitstekend horen en ruiken. Daarom speelt de communicatie door middel van geuren een belangrijke rol bij het afbakenen van hun territoria. Dominante mannetjes markeren met hun urine de grenzen van hun territoria. Bovendien hebben witte neushoorns gemeenschappelijke mestplaatsen, waardoor het voor neushoorns gemakkelijker is om elkaar in een gebied te identificeren. Deze gemeenschappelijke mestplaatsen spelen ook een rol bij het paren, omdat de mannetjes aan de hand van de geur van de mest kunnen bepalen of een vrouwtje bereid is om te paren.

Predatie

Witte neushoorns hebben niet veel natuurlijke roofdieren. Sommige neushoorns missen delen van een oor of de staart vanwege zeldzame gevechten met hyena's. Verder zijn er enkele gevallen bekend waarin kalveren werden gedood door leeuwen.

Om roofdieren te vermijden, trekken neushoorns rond in groepen, bestaande uit vrouwtjes en kalveren. Deze groepen komen veel voor in habitats waar grote carnivoren verblijven.

De belangrijkste predatoren van witte neushoorns zijn mensen, die hen illegaal stropen voor hun hoorns.

Voortplanting in de natuur

Het paringssysteem van witte neushoorns is polygynandrous, wat betekent dat zowel mannetjes als vrouwtjes meerdere partners hebben.

De mannetjes zijn alert op vrouwtjes die hun territorium binnenkomen. Zodra een vrouwtje zijn territorium binnengaat, blijft het mannetje een dag bij het vrouwtje om te onderzoeken of ze bronstig is. Als dat het geval is, volgt het mannetje haar meestal nog 3 tot 5 dagen, gedurende welke tijd het vrouwtje reageert met gesnuif en gebrul.

Voordat de paring plaatsvindt, vormen een mannetje en een vrouwtje 5 tot 20 dagen een paartje. Als het vrouwtje tijdens deze periode probeert om het territorium van een andere mannetje binnen te gaan, blokkeert het mannetjes haar de weg en treedt er soms een confrontatie op. Als het vrouwtje het echter wel lukt om met succes het territorium van een andere mannetje te betreden, stopt het vorige mannetje met zijn pogingen om het vrouwtje te volgen.

Mannetjes ruiken aan bepaalde chemicaliën in de urine van vrouwtjes of ze bronstig zijn. Vrouwtjes zijn meestal voor het eerst geslachtsrijp op een leeftijd van drie en een half jaar, maar ze paren niet eerder voordat ze 5 jaar zijn. Dan paren bijna alle vrouwtjes. Tekenen van paringsdrang van vrouwtjes zijn frequent plassen en het maken van fluitende geluiden.

Bij mannetjes van dezelfde populatie is het testosteronniveau in de ontlasting van territoriale mannetjes hoger dan bij niet-territoriale mannetjes. Bovendien brengen territoriale mannetjes meestal meer tijd met vrouwtjes door en hebben ze over het algemeen meer paringspartners dan niet-territoriale mannetjes. Zodoende hebben territoriale mannetjes meer succes bij de voortplanting dan niet-territoriale mannetjes.

Tijdens het paren plaatst het mannetje zijn beide voorpoten op de rug van het vrouwtje. De copulatie duurt gemiddeld 15 tot 30 minuten, met om de 4 tot 5 minuten een ejaculatie. Het paringsgedrag duurt 2 tot 5 dagen, aangezien het testosteronniveau van mannen 2 tot 5 dagen hoog blijft. Daarna verlaat het vrouwtje het territorium van het mannetje.

Witte neushoorns paren het hele jaar door, maar bij de populaties in het zuiden zijn meestal pieken van oktober tot december en bij de populaties in het oosten van februari en juni.

Witte neushoorns krijgen één nakomeling per keer, die bij de geboorte gemiddeld 48,5 kilogram weegt. Iedere 6 maanden verdubbelt zijn grootte.

Vrouwtjes worden geslachtsrijp op een leeftijd van 3 tot 5 jaar, terwijl mannetjes geslachtsrijp worden op een leeftijd van 5 tot 7 jaar. Vrouwtjes kunnen zich voortplanten van 5 tot 46 jaar.

Het paringsinterval bij witte neushoorns is lang, 2,5 tot 3 jaar. Deze lange periode hangt samen met een zwangerschapsperiode van 530 tot 550 dagen. De jongen worden meestal na een jaar gespeend en verlaten hun moeder zodra ze 2 tot 2,5 jaar oud zijn. Op dat moment verdrijven de moeders hun jongen uit hun territoria en worden ze weer vruchtbaar.

Slechts enkele uren na de geboorte beginnen witte neushoornkalveren moedermelk te drinken, wat ze meestal 2 tot 3 minuten per keer doen. De moeders zorgen alleen voor de jongen.

Witte neushoorns beginnen na 2 maanden te grazen, maar ze blijven afhankelijk van hun moeder voor de voeding tot 6 maanden na de geboorte. Hierna verzorgt moeder het jong nog steeds en beschermt ze het tegen roofdieren en externe bedreigingen, zoals natuurbranden. Bovendien blijven de jongen meestal dicht bij de moeder en reageren ze onmiddellijk wanneer hun moeder van richting verandert. De eerste 2 maanden blijven ze continu bij hun moeder.

Bedreiging

De Rode Lijst van de IUCN vermeldt dat de noordelijke witte neushoorn een "Ernstig bedreigde" diersoort is die waarschijnlijk in het wild is uitgestorven. Volgens de IUCN zijn noordelijke witte neushoorns sinds 2006 niet meer in het wild gezien en leven er slechts vier in gevangenschap. Inmiddels weten we dat er nog slechts twee vrouwtjes in gevangenschap leven. Zuidelijke witte neushoorns staan als 'Bijna bedreigd' op de Rode Lijst van de IUCN.

Noordelijke witte neushoorns staan vermeld in Bijlage I van het CITES, wat inhoudt dat ze tot de meest bedreigde diersoorten horen en dat internationale handel of commercieel gebruik verboden is. Zuidelijke witte neushoorns staan vermeld in Bijlage II van het CITES. Dit betekent dat de soort niet met uitsterven wordt bedreigd, maar dat controle op de handel noodzakelijk is om de aantal in stand te houden.

Aanvankelijk werd gedacht dat de zuidelijke witte neushoorns in 1880 waren uitgestorven. Echter, de ontdekking in 1883 van vier zuidelijke witte neushoorns in Zululand, het huidige Zuid-Afrika, bewees dat zuidelijke witte neushoorns niet uitgestorven waren maar een kritisch bedreigde soort waren.

Sinds 1950 worden conservatiemaatregelen toegepast en is hiervoor strenge wetgeving van kracht. De situatie verslechterde echter na interne conflicten en burgeroorlogen in enkele Afrikaanse landen, waardoor in de periode van 1970 tot 1980 de populatie van witte neushoorns drastisch verminderde.

Om deze neushoorns te behouden, werden dieren verplaatst naar verschillende parken, zoals het Kruger Nationaal Park in Zuid-Afrika. De verplaatsing van zuidelijke witte neushoorns is uiterst succesvol geweest, aangezien het aantal in een periode van 20 jaar (van 1973 tot 1993) groeide van 337 naar 1876. Tegenwoordig leven er meer dan 15.000 zuidelijke witte neushoorns.

Helaas zijn de noordelijke witte neushoorns nooit hersteld van stroperij door mensen. De noordelijke witte neushoorns leefden in arme en onderontwikkelde landen van Afrika, zoals Soedan, Tsjaad en Oeganda. Als gevolg van zwakke regelgeving en zwakke regeringen is de stroperij van noordelijke witte neushoorns toegenomen. Het aantal noordelijke witte neushoorns daalde van 500 in 1968 tot twee in 2019. Deze twee noordelijke witte neushoorns leven in gevangenschap en er wordt verondersteld dat ze niet meer in het wild voorkomen.

De populaties witte neushoorns zijn afgenomen door illegale stroperij door mensen voor de hoorns. Deze hoorns bestaan uit keratine en hebben geen enkel nut als medicijn. Maar voornamelijk mensen uit China en Oost-Azië gebruiken de hoorns nog steeds voor hun traditionele medicatie, wat door de wetenschap als pseudo-medicatie worden beschouwd.

In een poging om de neushoorns te behouden, verbood het CITES in 1977 de internationale handel van alle neushoorns. Ondanks de inspanningen van het CITES ging het illegaal doden en verhandelen van neushoorns door. Het feit dat het CITES de handel niet heeft kunnen inperken, heeft geleid tot nieuwe handelsregelgeving, zoals resolutie Conf 6.10, van de Verenigde Naties. Deze resolutie uit 1981, verbood elke internationale en nationale verkoop en handel van de hoorn en de huid van neushoorn. De resolutie moedigde ook aan dat regeringen de voorraden hoorns zouden vernietigen. Landen als Zuid-Afrika, Zimbabwe en Namibië verzetten zich echter tegen het internationale verbod op de handel in neushoornproducten omdat deze landen hoorns van neushoorns hadden die afkomstig waren van gearresteerde stropers.

In 1994 dreigden de Verenigde Staten de handel in wilde dieren en visserij te verbieden met landen die zich niet aan de internationale handelsverboden hielden. In reactie op de Amerikaanse dreiging hebben landen als Zuid-Afrika, Zimbabwe en Namibië alternatieve benaderingen voor het behoud van neushoorns onderzocht, zodat ze de internationale handel konden voortzetten.

De instandhoudingspraktijken die door deze landen werden toegepast, zijn het preventief verwijderen van de hoorns van neushoorns, zonder de dieren direct te schaden, en het plaatsen van omheiningen. Hekken rond bossen waar neushoorns verblijven, plus gewapende bewakers, zijn effectieve conserveringsmaatregelen gebleken. Bovendien heeft het preventief verwijderen van de hoorn de stroperij verminderd.

Bronnen:

Creative Commons License
Dit werk valt onder een Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Unported-licentie.